TEPELİ PELİKAN

Tepeli pelikan » Dalmatian Pelican » Pelecanus crispus

Tanımı

Pelikanların en büyüğüdür. Ülkemizde gözlenen diğer iki pelikan türü olan Ak Pelikan'dan çok az, Küçük Pelikan'dan ise dörtte bir oranında daha büyüktür. Tepesindeki kıvrık ve kabarık tüyler türe adını verir. Genel vücut rengi grimsi beyaz, göğsü portakal sarısı rengindedir. Gerdan kesesi üreme döneminde canlı kırmızı renge kavuşur ancak üreme dönemi dışında sarıdır. Açık renk gözleri gri yüzünde belirgin değildir. Uçuşta kanat altı soluk gri renkli görünür ve ortasında daha soluk geniş bir bant vardır. Kanat ucu tüyleri siyahtır. Uçuşta tekdüze renkli kanat altıyla Ak Pelikan'dan, iriliği ve uzun gagasıyla da Küçük Pelikan'dan ayrılır.

Habitatı

Kışın, balığın bol olduğu tatlı su göllerinde, barajlarda, nehir ağızlarında ve dalyanlarda beslenirken ya da ada ve adacıklar ile kıyısal düzlüklerde dinlenirken gözlenebilir. Üreme döneminde ise genellikle koloninin bulunduğu sulakalan ile civardaki sulakalanlarda görülebilir.

Yayılışı

Dağılımı Batı Palearktik ile sınırlı olup, Güneydoğu Avrupa'dan Moğolistan'a kadar uzanan coğrafyada yayılış gösterir. Tür Güneydoğu Avrupa'da Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan, Arnavutluk, Makedonya, Romanya, Sırbistan, Karadağ ve Ukrayna'da bulunur.

Beslenme

Besini çoğunlukla balıktan oluşur; ancak bazen karides gibi omurgasızlarla da beslenebilmektedir. Genellikle avlandığı bölgede hangi balıklar varsa onlarla beslenir. Yüzeye çıkan balıkları kendisi avlarken, daha derinlerdeki balıkları Karabatak'larla işbirliği halinde avlarlar. Karabataklar suya dalarak hedef sürüyü alttan sıkıştırırken, Tepeli Pelikanlar da üstten avlanır. Bununla birlikte, özellikle de genç bireyler, balıkçıların ağlarını temizlediği bölgelerde toplanarak balıkçıların attığı küçük ya da parçalanarak ticari değerini yitirmiş balıklarla beslenirler.

Biyolojisi

Türkiye'de geçmişte yaklaşık 20-25 sulakalanda ürediği bilinse de, başta sulakalanların kurutulması olmak üzere birçok nedenden dolayı günümüzde yalnızca beş alanda ürediği bilinmektedir. Bunlar iç göller olan Manyas Kuş Cenneti, Işıklı Gölü ve Aktaş Gölü ile kıyısal sulakalanlar olan Gediz Deltası ile Büyük Menderes Deltası'dır. Koloni halinde kuluçkaya yatan bir kuş türüdür. İç sularda genellikle kayalık adalara (Aktaş Gölü) ya da sazlıkların kenarındaki rizomların oluşturduğu sağlam zemine (Işıklı Gölü) yuva kurar. Manyas Kuş Cenneti Milli Parkı'nda yapay yuva platformları üstüne kurdukları yuvalarında kuluçkaya yatarlar. Kıyısal sulakalanlarda ise (Gediz ve B. Menderes Deltası) ada ve adacıklarda, nadiren de dalyanları oluşturan kıyı bandında yuvalar. Yuvalarını vejetasyondan yoksun, düz zemin üzerine kurmayı tercih eder. Kargı, kuru dal vb. sert malzeme ile oluşturduğu yuva temelinin üstünü ot, tüy vb. yumuşak malzeme ile kaplar ve dışkısı ile astarlar. Ülkemizde genellikle şubat ayı ortalarında kuluçkaya yatar. Kuluçka süresi 30-32 gündür. Yumurtadan çıkan tüysüz yavrular yaklaşık 10-12 hafta sonra uçma olgunluğuna erişirler. Yavrular yuvaya bağımlıdır. Uçana kadar koloniyi terk etmezler. Son yavrular üreme bölgesinden sonbaharda ayrılırlar.

Göçü

Genel olarak Güneydoğu Avrupa ve Batı Anadolu'da üreyen populasyonlar kışı üreme bölgelerine yakın sulakalanlarda geçirmektedirler. Tür ile ilgili halkalama ve halka okuma çalışmaları* Batı Anadolu'daki sulakalanlarda kışlayan populasyonun, yerlilerin yanı sıra; Yunanistan, Bulgaristan, Romanya gibi ülkelerden gelen pelikanlardan oluştuğunu göstermiştir. Rusya'nın güneyinde, Kazakistan'da ve Hazar Denizi civarındaki kolonilerin ise kışı İran'ın güneyinde geçirdikleri bilinmektedir. * Ege Üniversitesi, Tabiat Tarihi Uygulama Araştırma Merkezi tarafından 1987 yılından bu yana sürdürülen halkalama ve halka okuma çalışmaları esas alınmıştır.

Popülasyonu

Tepeli Pelikan'ın farklı ülkelerdeki üreme populasyonlarına ait bilgiler yıldan yıla değişmekle birlikte; üreyen çift sayısının Yunanistan, Türkiye ve Romanya'da arttığı son yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Nesli küresel ölçekte tehlike altında olan Tepeli Pelikan'ın korunmasına yönelik yürütülen faaliyetler meyvesini vermiş ve günümüzde Yunanistan'da ülke genelinde üreyen populasyon yaklaşık 1.500 çifte ulaşmış olup, bunlardan yaklaşık 1.400 çifti sadece Mikri Prespa Gölü'nde üremektedirler. Benzer şekilde, Türkiye'de Ege Üniversitesi Ornitoloji ekibi tarafından türe yönelik sürdürülen koruma, izleme ve çift sayısı arttırma çalışmaları ile birlikte; Manyas Kuş Cenneti Milli Park Yönetimi tarafından yaptırılan korunaklı platformlar sayesinde türün ülkemizde üreyen çift sayısı artış göstermiştir. Böylece ülkemizde üreyen çift sayısı koruma çalışmaları sonucunda artmış ve 277-341 çifte ulaşmıştır.

Davranışları

Normal koşullarda oldukça ürkektir. Sürekli teyakkuz halinde gözlenir. Gördüğü bir insanı, objeyi vb. tehdit olarak algılaması halinde, henüz daha 200-300 m mesafede iken bile hızla yer değiştirir. Sıra dışı bir davranış olarak, balıkçılarla arası iyidir. Gözlendiği bir çok sulakalanda, balıkçıların 2-3 m yakınına kadar sokulduğu gözlenir ancak yabancıları kolaylıkla ayırt eder ve yüzerek mesafeyi açar. Benzer koşullarda Ak Pelikan'a göre daha ürkek olduğu söylenebilir. Pelikanların genel özelliği olarak, sıklıkla grup halinde beslenirken gözlenebilir, aynı zamanda koloni halinde kuluçkaya yatarlar. Genellikle kolay besinin olduğu balıkçı yakınları ya da suyun sığ olduğu alanlarda, bazen de karabataklarla işbirliği yaparak derin sularda beslenir.

Yerel Adlar

Batı Anadolu'daki birçok sulakalanda "Saka" olarak bilinmektedir.

Ses-Ötüşü

Kolonilerinden uzakta genellikle sessizdir, avlanırken gürültücü olabilir. Balıkçılar etrafında beslenmek için beklerken diğerlerine üstünlük kurmak ve kaçırmak isteyen bireyler (özellikle de erişkinler) gaga hamlesi ile birlikte boğuk bir ses de çıkarırlar. 

Ayırıcı Tanı

Kıvrık ve kabarık tepe tüyleri en önemli ayırıcı özelliğidir.

http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=2fsdl47@d&idx=159767#.Vi6sYtLhDIU

Kaynaklar

BirdLife International, 2013, Species factsheet: Pelecanus crispus. http://www.birdlife.org

Cramp, S.; Simmons, K. E. L. 1977. Handbook of the birds of Europe, the Middle East and Africa. The birds of the western Palearctic, vol. I: ostriches to ducks. Oxford University Press, Oxford.

Crivelli A.J. Hatzilacou, D., Catsadorakis G. 1998. The breeding biology of the Dalmatian Pelican Pelecanus crispus. Ibis 140: 472 - 481.

Nelson, J. B. 2005. Pelicans, Cormorants and their Relatives, Oxford University Press, New York.

Onmuş, O., Sıkı, M., Sarıgül, G., Crivelli A.J. 2011. Status and development of the population of the globally threatened Dalmatian Pelican, Pelecanus crispus, in Turkey. Zoology in the Middle East 54: 3-18.