GEDİZ DELTASI KUŞLAR 1 – Dr. Ömer DÖNDÜREN
Temmuz 20, 2022
GEDİZ DELTASI’NDA LEYLEKLER 1 – Dr. Ömer DÖNDÜREN
Temmuz 20, 2022
parallax background

GEDİZ DELTASI KUŞLAR 2


T.C. İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği

Gediz Deltası’nın Kuşları

Gediz Deltası’nda bulunan yaban hayvanları arasında kuşlar çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü delta Türkiye’nin en fazla kuş çeşitliliğine sahip alanlarından birisidir. Alanda bugüne kadar yapılan araştırmalar ve amatör kuş gözlemcilerinin gözlemlerinde 281 kuş türü kaydedilmiştir. Bu türlerden bazıları alanda uzun yıllardan bu yana görülmeyen Toy (Otis tarda), Mezgeldek (Tetrax tetrax), Akkuyruklu Kartal (Haliaeetus albicilla), İzmir Yalıçapkını (Halcyon smyrnensis), rastlantısal olarak görülen Bıldırcınkılavuzu (Crex crex), Kulaklı Orman Baykuşu (Asio otus), Aksırtlı Kuyrukkakan (Oenanthe finschii) ya da çok nadir görülen Dikkuyruk (Oxyura leucocephala), Altıngöz (Bucephala clandula), Sütlabi (Mergus albellus) gibi türler olsa da, deltada 2006 yılı içerisinde gözlenen 235 kuş türü alanın tür çeşitliliğini göstermesi açısından önemlidir. Kuş gözlemcilerinin ve kuş araştırmalarının sayısı arttıkça, alanda görülen kuş türlerine her geçen gün yenileri eklenmektedir. Her yıl düzenli yapılan Kış Ortası Sukuşu Sayımı (KOSKS)’nda ise 30 bin ile 127 bin arasında sukuşu sayılmaktadır. 2008 yılı Şubat ayında gerçekleştirilen sayımda 90 bin sukuşu sayılmıştır.

Gediz Deltası bir sulak alan olmasından dolayı, alanda görülen kuş türlerinin büyük kısmını sukuşları oluşturmaktadır. Sukuşları arasında da kıyı kuşları önemli bir grubu oluşturmaktadır. Özellikle Homa Dalyanı’nda yılın farklı dönemlerinde çok sayıda kıyı kuşu türüne rastlanabilmektedir. Karakarınlı Kumkuşu (Calidris alpina), Küçük Kumkuşu (Calidris minuta), Büyük Kumkuşu (Calidris canutus), Sürmeli Kumkuşu (Calidris falcinellus), Ak Kumkuşu (Calidris alba), Altın Yağmurcun (Pluvialis apricaria), Gümüş Yağmurcun (Pluvialis squatarola), Çamurçulluğu (Limosa limosa), Kıyı Çamurçulluğu (Limosa lapponica), Kervançulluğu (Numenius arquata), Taşçeviren (Arenaria interpres), Akça Cılıbıt (Charadrius alexandrinus), Halkalı Cılıbıt (Charadrius hiaticula), Küçük Halkalı Cılıbıt (Charadrius dubius), Kızılbacak (Tringa totanus), Kara Kızılbacak (Tringa erythropus), Yeşilbacak (Tringa nebularia), Poyrazkuşu (Haematopus ostralegus) gibi türlerin, Türkiye’de özellikle kışlama populasyonları açısından en yüksek sayılarda ve düzenli görüldüğü alanlardan biri Gediz Deltası’dır.

Sukuşlarının dışında, başta sulakalanlarla ilişki halinde yaşayan türler olmak üzere ötücü kuşlar ve yırtıcılar açısından da delta, çok zengin bir kuş faunasına sahiptir. Özellikle ilkbahar ve sonbahardaki göç dönemlerinde delta ötücüler açısından oldukça yüksek sayıda türün görülebileceği bir alandır. Deltada yıl boyu görülebilen Yelpazekuyruk (Cisticola juncidis), Bıyıklı Baştankara (Panurus biarmicus), Kaya Sıvacıkuşu (Sitta neumayer), Boğmaklı Toygar (Melanocorypha calandra), Tarla Kirazkuşu (Miliaria calandra), Kamışbülbülü (Cettia cetti) gibi türlerin yanı sıra, kışın Çayır İncirkuşu (Anthus pratensis), Ketenkuşu (Carduelis cannabina), Taşkuşu (Saxicola torquata), Sığırcık (Sturnus vulgaris), Küçük İskete (Serinus serinus), İspinoz (Fringilla coelebs), Çıvgın (Phylloscopus collybita) yazın ise Boz Kuyrukkakan (Oenanthe isabellina), Kuyrukkakan (Oenanthe oenanthe), Kır İncirkuşu (Anthus campestris), Bozkır Toygarı (Calandrella brachydactyla), Sarı Kuyruksallayan (Motacilla flava), Sazbülbülü (Acrocephalus scirpaceus), Kızılsırtlı Örümcekkuşu (Lanius collurio) gibi türler alanda kolayca görülebilen ötücü türlerindendir. Bunların dışında ilkbahar ve sonbaharda, göç sırasında alandan geçiş yapan ve sadece bu dönemde görülen ötücü türlerinden de Kara Sinekkapan (Ficedula hypoleuca), Benekli Sinekkapan (Muscicapa striata), Orman Çıvgını (Phylloscopus sibilatrix), Çayır Taşkuşu (Saxicola rubetra), Ağaç İncirkuşu (Anthus trivialis), Kızılkuyruk (Phoenicurus phoenicurus) deltada sıkça görülen ötücü türlerindendir.

Nadir bir kartal türü olan Tavşancıl (Hieraaetus fasciatus) ‘ın Türkiye’de en sık görüldüğü alan Gediz Deltası’dır. Yine Balık Kartalı (Pandion heliaetus), Kızıl Şahin (Buteo rufinus), Şahin (Buteo buteo), Saz Delicesi (Circus aeruginosus), Atmaca (Accipiter nisus), Gökdoğan (Falco peregrinus), Kerkenez (Falco tinnunculus), Küçük Kerkenez (Falco naumanni), Kukumav (Athena noctua), Peçeli Baykuş (Tito alba) ve Puhu (Bubo bubo) gibi yırtıcı kuş türleri Gediz Deltası’nda düzenli olarak görülmektedir.

Gediz Deltası, nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan ve tüm Dünya populasyonu 15.000 kadar Tepeli Pelikan (Pelecanus crispus) ın Manyas Gölü (Balıkesir), Büyük Menderes Deltası (Aydın), Aktaş Gölü (Ardahan) ve Kızılırmak Deltası (Samsun) ile birlikte Türkiye’de ürediği 5 alandan biridir. Homa Dalyanı’nın içerisindeki küçük adacıklarda her yıl 70 çift kadar Tepeli Pelikan kuluçkaya yatmaktadır. Ayrıca delta bu türün kışlaması açısından da büyük önem taşımaktadır. 700 kadar Tepeli Pelikan kışı Gediz Deltası’nda geçirmektedir.

Nesli küresel ölçekte tehlike altında olan Küçük Kerkenez (Falco naumanni) delta içerisindeki Süzbeyli ve Tuzçullu mahallelerinde en az 30 çift kadar üremektedir.

Gediz Deltası Karagagalı Sumru (Sterna sandvicensis) nun Türkiye’de bilinen tek üreme alanıdır. Sumru (Sterna hirundo) nun da Türkiye’de en yüksek sayıda ürediği alan yine Gediz Deltası’dır.

            Gediz Deltası Kara Leylek (Ciconia nigra) in Türkiye’de düzenli olarak kışladığı tek alandır. Deltada yıl boyu Kara Leylek görmek mümkündür.

            Gediz Deltası’nda 2006 baharında yapılan “Üreyen Kuşlar Atlas Çalışması”nda, 61’i kesin, 25’i yüksek ihtimalle ve 17’si de muhtemel olmak üzere toplam 103 kuş türünün ürediği belirlenmiştir.

            Deltanın Mavişehir ile Çamaltı Tuzlası arasında uzanan doğal kıyı bataklıkları pek kuşun üreme ve beslenme alanlarını oluşturur. Bu bölgede yapılan KOSK sayımlarında 8–10 bin kadar Flamingo’nun burada beslendiği belirlenmiştir. Karabatak (Phalacrocorax carbo), Küçük Karabatak (Phalacrocorax pygmeus), Tepeli Pelikan (Pelecanus crispus), Sakarmeke (Fulica atra), martı türleri ve pek çok ördek türü için bu bölgeler çok önemli beslenme alanlarıdır. Bunlarla beraber Sumru (Sterna hirundo), Küçük Sumru (Sterna albifrons), Uzunbacak (Himantopus himantopus), Gümüş Martı (Larus cachinnans), Akça Cılıbıt (Calidris alexandrinus), Mahmuzlu Kızkuşu (Vanellus spinosus), Kızılbacak (Tringa totanus), Sarı Kuyruksallayan (Motacilla flava) gibi pek çok kuş türü de bu bölgede hem beslenmekte, hem de üremek için özellikle deniz börülcelerinin yoğun olduğu bu kıyı bataklıklarını tercih etmektedir.

            Çilazmak Dalyanı yaz göçmeni olan Akdeniz Martısı (Larus melanocephalus)’nın Gediz Deltası’ndaki en büyük kolonisini barındırması açısından önemlidir. Buradaki birkaç küçük adacıkta 1200 çift kadar Akdeniz Martısı üremektedir. Ayrıca bu dalyanda Sumru, Küçük Sumru, Poyrazkuşu (Haematopus ostralegus) gibi türler de üremektedir. Çilazmak Dalyanı açık bir dalyan ve dalga erozyonu dolayısıyla aşınmış olduğundan, parça parça küçük adacıklardan oluşmaktadır.

Homa Dalyanı’nın içerisinde yer alan adacıklarda her sene 70 çift kadar Tepeli Pelikan yuva yapmaktadır. Ayrıca bu adacıklarda Hazar Sumrusu (Sterna caspia), Küçük Sumru (Sterna albifrons), Gümüş Martı (Larus cachinnans) gibi türler de koloni halinde üremektedir. Dalyan içerisindeki bu adacıkların önemli fonksiyonlarından biri de kuşların buraları, özellikle kış aylarında gecelemek için kullanmalarıdır. 200 kadar Tepeli Pelikan, 5000 kadar Karabatak, 50 kadar Kaşıkçı (Platalea leucorodia), 5000 kadar Gümüş Martı bu adacıkları gecelemek için kullanmaktadır. Homa Dalyanı’nın sığ suları besin açısından zengin olduğundan, dalyanın içerisinde özellikle kış aylarında 5 bin ila 10 bin Flamingo’yu beslenirken görmek mümkündür. Yine 10–12 bin civarı Karabaş Martı kış aylarında beslenmek ve gecelemek amacıyla dalyanda toplanmaktadır. Özellikle soğuk geçen kışlarda, Homa Dalyanı’ndaki sukuşlarının sayısı, akşam saatlerinde gecelemeye gelen bireylerle beraber 30 bini bulmaktadır.

Dr. Ömer DÖNDÜREN

Biyolog